İşlem yapılıyor, lütfen bekleyin...

Hizmette 10+ Yıl ve binlerce müşteri memnuniyeti... | %100 doğru kaynak | %100 memnuniyet | %100 mezuniyet |

Netsorular.com
MLY301U-DEVLET BÜTÇESİ DERSİNİN 1. ÜNİTE DERS ÖZETİ
MLY301U-DEVLET BÜTÇESİ DERSİNİN 1. ÜNİTE DERS ÖZETİ

1. ÜNİTE - DEVLET BÜTÇESİ ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ

Ekonominin geneli içerisinde hizmetler, özelliklerine göre kamu kesimi veya özel kesimtarafından yerine getirilmektedir. Özel kesim tarafından yapılmayan hizmetler, kamukesimi tarafından yapılmaktadır.

Bütçe en basit biçimiyle, kamu kesiminin ürettiğihizmetlerin finansman aracıdır. Bugüne kadar geçen süreçte devletlerin sürdürdükleri kamuhizmetlerinin artması ve mevcut kamu hizmetlerinin standartlarının yükseltilmesizorunluluğu, kamu hizmetlerinin maliyeti ve toplam ülke ekonomisi içindeki payının sürekli artmasına neden olmuştur. Bu şekilde artan kamu giderleri ve artırılması zor olankamu kaynakları arasında bir denge kurma zorunluluğu, devletleri bütçe yapmayazorlamıştır. Yani bir manada gider ve gelirleri düzenleme ve belirleme ihtiyacı doğmuştur.

  Bütçe kavramı; devletin gelir ve gider belgeleri, yürütmenin bulduğu mali kaynaklarlabu kaynakların kullanılma gereksinmesini kapsamaktadır. Bununla beraber başka bütçe tanımları da vardır. Şöyleki:

• Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle alternatifhizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır.

• Bütçe, en basit olarak gelir giderleri gösteren bir dokümandır.

• Bütçe, gelecekte devletin harcayacağı paralarla toplayacağı gelirlerin tahmindir.

• Bütçe, kaynaklarla amaçlara ulaşmak için bir araçtır.

• Bütçe, yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşmedir.

• Bütçe, amaçlara nasıl ulaşılacağını gösteren ayrıntılı bilgi içeriyorsa bir çalışmaplanıdır.

• Bütçe, tercihlerin amaçlara ulaşmak üzere koordine edilmesi anlamında birplandır.

BÜTÇENİN İŞLEVLERİ

Bütçenin Mali İşlevi

Bütçenin en eski işlevlerinden biri mali işlevdir. Devletin üstlendiği bazı görevler vardır. Devletler en azından jandarma devlet anlayışı içersinde iç ve dış güvenlik hizmetleriniyerine getirmektedir. Bu hizmetlerin gerektirdiği bazı giderlerin yapılmasıda zorunludur. İşte mali işlev, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri vebunların finansmanını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu giderler ve gelirler arasındabir denge kurulmasını da gerektirmektedir.

 

 

Bütçenin Siyasal İşlevi

Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü halkın isteklerininve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir. Örneğin bazı baskı gruplarının, temsil ettiklerigrubun istekleri ve çıkarları için lobi faaliyetleri yapması, konferanslar düzenlemesiveya gösteriler yapması demokratik yöntemlerle bütçelerin etkilenmesine örnektir.Ancak örneğin totaliter rejimlerde bütçe yapılsa bile, bu bütçeler halkın demokratikhakları kullanması söz konusu olmadığı için büyük olasılıkla sadece diktatörünistediği ve şekillendirdiği bütçe olacaktır. Devlet bütçelerinden siyasi olarakbeklenen görev, halkın istekleriyle uyumlu ve halkın ihtiyaçlarını karşılayan biraraç olmasıdır.

Bütçenin Hukuki İşlevi

Tüm bütçe işlemlerinin yasalara, tüzüklere, yönetmeliklere uygunyapılması ve uygun yapılmayan işlemleri ve kişileri de cezalandırması bütçeninhukuki işlevidir. Hukuki işlevin bir başka açıdan önemi, bütçe uygulamasındakamu ile vatandaşlar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların da hukuki çerçevedeilgili yargı organları tarafından çözümlenmesidir.

Bütçenin Denetim İşlevi

Bilindiği gibi devlet bütçeleri ülke ekonomilerinde oldukça önemli büyüklükleresahiptir. Çeşitli ülkelerde GSMH’nin yaklaşık %20’si ile %60’ı arasında paya sahiptir.

Bu kadar büyük bir paranın harcanmasının ve paranın toplanmasının maliyıl içersinde denetimin yapılması gereklidir. Bireyler olarak biz para harcarken nasıl kontrollü olmaya çalışıyorsak devletin de aynı, hatta daha fazla, özen göstermesigerekmektedir. Bu denetim aynı zamanda görevini yapan ve yapmayan kamugörevlilerini belirlemek için de kullanılmaktadır. İdarenin kendi kendini denetlemesianlamında yönetsel veya idari denetim olarak adlandırılmaktadır.

BÜTÇENİN GÜNÜMÜZDEKİ İŞLEVLERİ

Bütçenin en eski ve en olağan işlevlerinden biri mali işlevdir. Devletin üzerine almış olduğu bazı görevler vardır. Kamu Maliyesi derslerinden hatırlayacağınız üzeredevletler en azından jandarma devlet anlayışı içersinde iç ve dış güvenlik hizmetleriniyerine getirmektedir. Bu hizmetlerin gerektirdiği bazı giderlerin yapılmasında zorunludur. İşte mali işlev, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri vebunların finansmanını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu giderler ve gelirler arasındabir denge kurulmasını da gerektirmektedir.

Dünya tarihinde ilk bütçelerin yapılma nedeni, devletin hangi hizmetleri yapacağını ve bu hizmetlere halkın katkısının ne olacağını belirlemek arzusudur. Bu nedenlede bütçenin ortaya çıkışının temel nedeni “siyasal”dır. Siyasi rejimlerin enyaygını olan demokrasilerin gelişmesinde de bütçelerin etkisi çok fazladır.

Bütçenin klasik tanımında yer alan bir unsur da bilindiği üzere bütçenin hukuki birdoküman olmasıdır. Gelir toplanması gider yapılması borç alınması gibi bütçe uygulamasıyla ilgili denetimi düzenleyen hukuk dalı mali hukuktur. Mali hukuk kapsamında devlet gelirlerine ve giderlerine dayanak oluşturan tüm yasalar, bütçeninhazırlanmasına, uygulanmasına, denetlenmesine ilişkin yasalar, Sayıştay Yasasıkesin hesap kanunları, vergi yasaları ve borçlanma yasaları dış ülkelerle yapılanmali anlaşmalar yer almaktadır. Elbette bu yasaların başında anayasalar gelmektedir.Çünkü bütçe hakkıyla bağlantılı olan, yürütme ve yasama organlarının konuyailişkin sınırlarını çizen kurallar anayasalarda yer almaktadır.

Bütçenin klasik anlamdaki tanımı düşünüldüğünde bütçenin denetim işlevi de hemenanlaşılacaktır. Çünkü bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasılkullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümetevermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir.Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır.

BÜTÇENİN ÇAĞDAŞ İŞLEVLERİ

Kaynak Tahsisinde Etkinlik işlevi, kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlarken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerdebirbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaçlar.

Piyasa ekonomileri, bazen tam rekabetçi çalışmamaktadır. Tam rekabet koşullarının geçerli olmadığı piyasalarda, örneğin monopol piyasalarında devletin, kaynakların etkin tahsis edilmesi için bazı görevler üstlenmesi gerekmektedir. Benzersorun, ölçeğe göre artan getirili endüstrilerde de ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu türendüstrilerde de tekelleşme eğilimi yüksektir.

Serbest piyasa ekonomileri, devlet tarafından herhangi bir düzenleme yapılmadığında gelir dağılımını bozduğu bilinmektedir. Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır.

Serbest piyasaların bazı ekonomik koşullarda, ekonomik istikrarı sağlayamadığıveya koruyamadığı bilinmektedir. Ekonomiler zaman zaman depresyonist baskılaraltında, başka zamanlarda ise enflasyonist etkiler altında kalmaktadır. Bu ve bunabenzer ekonomik sorunları devletlerin bütçeleri aracılığıyla çözmeye çalışması gerekmektedir.Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlanmayı fiyatistikrarını sağlanmayı ödemeler dengesini sağlanmayı ve ekonomik kalkınmayısağlamayı kapsamaktadır.

Bütçenin denetim işlevi ise kamu hizmetlerinin amaçları en iyi gerçekleştirecek biçimde kullanılıp kullanılmadığının ve amaçlara yönelik harcama ve gelirlerin yasalara uygun bir biçimde olup olmadığının araştırılması ve sonuçlarının ortaya konmasını içermektedir. Çağdaş anlamda devlet bütçesinden başarmasını istediğimiz görevler ise kaynak tahsisinde etkinliği sağlama, ekonomik istikrarı sağlama, gelir dağılımında adaleti sağlama ve kamu yönetimine yardımcı olma olarak sıralanabilir.

 

Yukarıya Git