ÜNİTE 1 - ETİKETLEME VE İŞARETLEMENİN KAPSAMI

NOT: Bu ünitede yer alan sembolleri ders kitabından muhakkak inceleyiniz.

Kimyasal ham maddeler ve mamuller önceleri profesyonel kullanıcılar tarafından kullanmakta iken günümüzde artık herhangi bir kullanıcı boya, yapıştırıcı, çamaşır tozu, temizlik maddesi vb. satın alarak kullanabilmektedir. Kullanılan bu ham maddeler ve mamuller farklı seviyelerde tehlikeyi içinde barındırmaktadır. Belirli koşullar altında kimyasal ürünleri kullanmak insan sağlığı ve çevreye tehdit oluşturmaktadır.  Ham madde ve mamuller hakkındaki bilgilenmeyi, özellikleri hakkında bilinçlenmeyi sağlayacak olan materyaller de etiketler ve işaretlerdir.

Güvenli ya da tehlikeli olsun, her kimyasal madde kabı, radyoaktif madde veya makine, aşağıdaki noktalar hakkında bilgileri içeren etiketlerle işaretlenmelidir:

 İçeriği (hem ticari markası hem de bilimsel ismi, ayrıca bileşenleri)

 Uzun ve kısa vadeli sağlık ve güvenlik riskleri

 Kullanımı, saklanması, taşınması ve atılması ile ilgili uygun yöntemler

 Üreticisi ve adresi

 Kayıt numarası

Bu bilgiler kimyasal madde kabının, radyoaktif maddenin ya da makinenin açıkça görünebilir bir yerinde ve işçinin ana dilinde olmalıdır. Özel dikkat isteyen malzemeler için ise dünyada belli bir standardı olan değişik renkler kullanılmalıdır.

Etiketler, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi içindir. Yeni işçilere ilk iş olarak bu etiketleri okuma öğretilmeli, standart renk kodları gösterilmelidir.

Etiketleme ve Kanuni Yaptırımlar

Bilinçli tüketici toplumunun oluşması neticesinde etiketlemeler ile ilgili belirli bir düzenleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle kanun bazında düzenlemeye gidilmiş ve “Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik 26.12.2008 tarih ve 27092 sayılı Resmi Gazete’de (mükerrer) yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 27., 28., 29., 30., 31. ve 32. maddeleri ve Bölüm 6’sında” etiket için yasal gerekler yer almıştır.

Bu Yönetmeliğe göre ambalaj üzerinde yasal gereklerin görülebileceği alan mevcut olmalıdır. Bu alan ambalajın diğer bölümündeki renklendirmeden yeterince farklı olmalıdır. Tehlike etiketi sadece aşağıda belirtilen bilgiler için kullanılmalıdır:

 Etiketin boyutları içeriğin hacmine bağlı olarak önceden belirlenmiştir

 Tehlike sembolünün boyutu etiketin yüzeyinin en az 1/10’u olmalıdır. Tehlike sembolünün minimum boyutu en az 1 cm2’dir.

 Müstahzarlar için çevresel tehlike (N) ilave edildikten sonra etiketlerin boyutu % 10 büyüyecektir.

 Tehlike sembolünün rengi turuncu zemin üzerine siyah baskıdır.

 Normal depolama usulünde etiket bilgileri ambalajın üzerinde yatay olarak bulunmalıdır. Etiketin dili Türkçe olmalıdır.

ETİKETLEME

 Üretilen bir mamul veya hizmetin planlanması, imalatı, depolanması, kullanımı evrelerinde ve sonrasında maksadına uygun olarak ihtiyaç duyulabileceği bilgileri üzerinde bulunduran, yapışkanlı veya yapışkansız değişik ölçülerdeki kağıtlara, kartonlara, plastiklere, metallere ve bunun gibi ürünlere etiket denir. Günümüzde etiketlerin %90’ından fazlası rulo olarak üretilmekte ve otomatik makinelerle istenilen mamulun üzerine el değmeden uygulanabilmektedir. Etiketler; mamulün, markasını, kullanım şeklini, amacını, miktarını, ağırlığını, özelliklerini, imal ve son kullanma tarihini, gerekiyorsa fiyatını üzerinde gösteren tüketiciyi bilgilendiren grafik tasarımlardır.

Kullanım Alanlarına Göre Etiketler

Ürün Etiketleri, yıkama talimatı etiketleri, demirbaş etiketleri, fiyat etiketleri, ürün logo & marka etiketi, uyarı etiketi, barkod etiketi gibi çeşitleri bulunmaktadır.

Etiket Türleri

Her iş koluna veya iş koşullarına göre kullanılan etiketlerin özel bir adı ve tanımı vardır. Etiketlerin bu kadar çok çeşitli olmalarının nedeni, her iş kolunda etiket ve etiketlemeye olan ihtiyaç ve bu ihtiyaca göre farklı etiketlerin kullanılmasıdır. Yaygın olarak kullanılan etiket türleri:

 • Care Label (Japon Akmaz)

• Chromolux Etiket

• Data PE Etiket

• Eco Termal Etiket

• Farma Etiket • Floresan Kağıtlı Etiket

• Glosswhite Etiket

• Gold Kuşe Etiket

• Güvenlik Etiketi (Kırılgan Etiket)

 • Hamur Etiket

• Kuşe Etiket

• Lamine Top Termal Etiket

• Metalize Kuşe Etiket (Üst Yüzeyi Metalize Kağıt)

 • Metalize Kuşe Etiket (Yapışkan Yüzeyi Metalize Kağıt)

 • Metalize Plastik Etiket

• Non Woven Etiket

• Opak Polietilen Etiket

• Opak Polipropilen Etiket

• RFID Etiket

 • Saten Etiket (İpek Asetat Etiket)

• Semi Termal Etiket

• Slwmat Etiket

 • Şeffaf Polietilen Etiket

• Şeffaf Polipropilen Etiket

• Termal Karton Etiket

• Termal Transfer Etiket

• Tyvek Etiket

 • Vellum Etiket

• Whitemat Etiket Etiketler; plastik, metal, ahşap ve cam gibi ambalaj formalarının üzerine yapıştırılarak uygulanır.

 Etiketler, birçok malzemeden imal edilebilmektedir. Kağıt, alüminyum, opp, pvc film, gibi ham maddeler üzerine, ofset, flekso, tifdruk, serigrafi gibi baskı teknikleri kullanılmaktadır.

Kendinden yapışkanlı etiketler 4 farklı katmandan oluşur.

• Üst Yüzey

• Tutkal

• Silikon

• Taşıyıcı

Etiket üretiminde kullanılacak kağıdın seçim kriterleri; görünüm, teknik

özellikler ve baskı teknolojilerine göre değişmektedir. Endüstriyel etiket

kağıtlarının kullanım alanları;

• Gıda Endüstrileri

• İlaç Endüstrileri

• Kozmetik Endüstrileri

• Temizlik Malzemeleri

• Şarap ve Meşrubat Endüstrileri

Kağıdın parlaklığı, yüzey düzgünlüğü, yırtılma- gerilme direnci, yüzeyin stabilizesi, hangi baskı tekniğinde kullanılacağı, üretimde kullanılacak kağıdın seçiminde büyük rol oynar.

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Etiketleme: İş sağlığı ve güvenliği açısından etiketleme, tüketicilerin ve profesyonel kullanıcıların tehlikeli madde ve mamullere karşı korunması için hazırlanmış ürün demektir. Ambalajların üzerindeki etiketler kullanıcı için bir uyarı işaretidir.  Maddeler ve mamuller yapılarından kaynaklanan özelliklerine bakılarak tasnif ediliriler.  Buna göre etiketler 3 çeşit tehlikeyi içermektedir. Bunlar;

• İnsan sağlığı için tehlike

• Çevre için tehlike 

• Kimyasal özelliklerden kaynaklanan tehlike.

Üreticiler ve tedarikçiler, kullanıcıları bilgilendirmek için standart tehlike sembollerini, risk ibarelerini (R-ibareleri) ve güvenlik ibarelerini (S-ibareleri) kullanmak zorundadırlar. R- ve S- ibareleri açık olarak Türkçe yazılır. Üreticiler ürün teslimatında etiketleme ve ambalajlama hakkındaki kurallara uymak zorundadır. Tehlikeli maddelerin etiketi üzerinde tehlike sembolleri, risk ibareleri ve güvenlik ibareleri yer almak zorundadır. Ayrıca ürünün kaynağı tedarikçinin adresi gibi bilgiler de belirtilmek zorundadır. Etiketleme koşullarına uyulmasının yanında ürünün güvenli bir şekilde ambalajlanması da gereklidir.

İnsan sağlığı için tehlike işaretleri ve etiketleme

 Maddelerin kullanıcıları fazla sayıda toksik etkiyle karşı karşıya kalabilir. İnsan sağlığı için farklı tehlikeler, birçok tek etki veya onların etkilerinin kombinasyonu olarak alt gruplara bölünebilir. Örneğin bir madde, farklı derecelerde toksisiteye sahip olabilir veya insan vücuduna farklı yollardan girebilir.

Vücuda girme yolları;

• Yutmayla: Bir katı veya sıvının yutulması

• Solunum yoluyla: Gaz, buhar, duman veya buğu, pusun solunması

• Deri temasıyla: Bir sıvının veya gazın deri yoluyla emilmesi.

Sonuç olarak, diğer faktörlerin yanı sıra bir maddenin vücuda girme yolları da maddenin toksisite mekanizmasını belirler.

 Maddeleri sınıflandırma yöntemi onların toksisite derecelerini belirlemeye dayanmaktadır. Bu durumda kriter olarak akut toksisite kullanılır.

Maddeleri sınıflandırma yöntemi onların toksisite derecelerini belirlemeye dayanmaktadır. Bu durumda kriter olarak akut toksisite kullanılır. Başka bir deyişle, toksisite derecesi, bir tek doz sonrasındaki ölümcül etki ile belirlenmektedir. LD50 değerleri toksisite derecesini belirlemek için ölçü olarak alınmaktadır. LD50-değeri (ölümcül doz) tek bir doz verilen laboratuvar hayvanlarının kısa bir süre sonra % 50’sinin ölümüne neden olan madde miktarıdır. Bu etkiyi yaratmak için ihtiyaç duyulan madde miktarı azaldıkça maddenin toksisitesi artmaktadır. Sıçanlara ağızdan uygulama sonrası elde edilen LD50-25 mg/kg vücut ağırlığı altında değeri olan bir madde “çok toksik” olarak değerlendirilir. Potasyum siyanür bu maddelere örnek olarak verilebilir. “Tehlikeli” olarak sınıflandırılan bir maddenin LD50 değeri 200 ila 2000 mg/kg arasındadır. Bu toksisite derecesi hayvan deneylerinde sistemik etkiyle beraberdir yani madde tüm vücuda yayılarak zararlı etkiye yol açar.

Uygulandıktan sonra olumsuz etki göstermeyen madde miktarı NOAEL (No Observable Adverse Effect Level) (Olumsuz etki gözlenmeyen seviye ) gibi diğer toksisite değerleri de sınıflandırmada kullanılır.

Maddeye maruziyet, akut etkiler yerine kronik etkilere de yol açabilir. Akut etkiler normal olarak göreceli yüksek bir dozun uygulaması sonucu oluşmaktadır. Diğer taraftan kronik maruziyet, göreceli düşük bir dozla tekrarlanan veya uzun süreli maruziyete dayanmaktadır. Akut etkiye örnek olarak güçlü bir asit ile temas sonucu yanık veya güçlü bir toksik madde ile temas sonucu derhal ölüm verilebilir. Kronik etkiler normalde daha az ciddi ancak uzun sürelidir. Aynı zamanda, bir maddeye kronik olarak maruziyet sonucunda etkiler gecikebilir. Öldürücülük ve deri tahrişi gibi akut ve kronik etkilerinin yanında madde uzun süreli maruziyet sonucu tehlikeye neden olabilir. Bu etkilerin başlıcaları kanserojen, mutajen ve üreme sistemine toksik etkiler olup bu maddeler CMR maddeleri olarak da bilinmektedir.

Sonuç olarak, toksikolojinin temel prensibini anlayan ilk kişi olan İsviçreli doktor Paracelcus (1493-1541), bir zamanlar şu olağanüstü cümleyi söylemişti:

 “Alle Ding sind Gift. Allein die dosis macht das ein Ding kein Gift ist” 

Anlamı: Tehlikeli bir etki sadece kişinin yeterli miktarda toksik maddeye maruziyeti ile oluşur.

Bu, esasında her madde için güvenli ve toksik doz olduğu anlamına gelmektedir. Günümüzde bunun bazı kanserojen maddeler örneğinde olduğu gibi her zaman geçerli olmadığını biliyoruz. Ancak normal doz-etki ilişkisine sahip bir madde için NOAEL değeri belirlenebilir. Etki görülmeyen doz olan NOAEL değerine dayanarak bir güvenlik seviyesi belirlenebilir. Bu madde ile çalışmak için risklerin bu güvenlik seviyesinin altında olması gerekir.

Çevresel tehlike işaretleri ve etiketleme

Çevre için tehlike arz eden maddeler ve/veya müstahzarlar “Çevre için tehlikeli” olarak sınıflandırılırlar. Bu tür tehlikeler tehlike işareti N ile gösterilmektedir. 

Sembol ölü balık ve kuru ağaçtan oluşmaktadır. Maddenin tehlikesi sucul organizmalar için akut toksisiteye dayanarak alt bölümlere ayrılabilir: sucul organizmalar için çok toksik, toksik ve zararlı. Çevreye olan tehlikeler için sadece tek sembol vardır:  Çevre için tehlikelidir (N).

Kimyasal tehlike işaretleri ve etiketleme

Kimyasal tehlikeler, alevlenir, patlayıcı ve oksitleyici alt kategorilerine ayrılır. Yangın ve patlama fiziko-kimyasal bir tehlikenin parçalarındandır. Tehlike ısı ile yanmaya neden olma veya açık yangın riski olarak tanımlanmaktadır. Bu tip tehlikelerin bir özelliği de kaza hâlinde oluşmasıdır. Genelde bu, tek tehlike, kısa süreli ve akut etkilerdir. Bu tehlikeler sonucunda çevre de zarar görebilir.

Tehlike sembollerinin seçimi

Maddenin etkileri daha detaylı olarak risk ibareleriyle (R-ibareleri) belirtilir. Bir kategori içerisinde (İnsan sağlığı için tehlike – Aşındırıcı) bazı R-ibareleri arasında bağlantı kurmak mümkündür, örneğin R 35 (Ciddi yanıklara neden olur.) ve R34 (Yanıklara neden olur.)

İŞARETLEME

İşaret bir varlığı, bir durumu anlatmak için kullanılan şekillerdir. Bir olayı, varlığı ve durumu anlatmada harfler gibi resimli şekillerle, vücut el gibi hareketleri ve şekilleriyle kullanılabilir. İşaret, aşağıdaki belirtilen kavramlarla da ilişkilidir Bir yazı sisteminde bir temel birim. Bunlar için daha özel olarak harf veya karakter terimleri kullanılır. Sembol, soyut bir kavrama karşılık gelen şekil trafik işaretleri trafikte yönlendirmeler ve bilgiler için kullanılır.

Sembol, soyut bir kavrama karşılık gelen şekil trafik işaretleri trafikte yönlendirmeler ve bilgiler için kullanılır. Noktalama işaretleri, cümle içinde yer alan, nokta, virgül gibi işaretler işaret parmağı işaretle bir şeyi göstermek için kullanılan parmak işarettir dili Sağır veya dilsizlerin kullandığı iletişim yöntemi. Matematikte bir sayının negatif veya pozitif olma hali. İşaret fonksiyonu Matematikte -1, 0 veya +1 değerlerinden birini veren fonksiyon. Zengin metin işaretleme dili internet üzerinde veri paylaşımı için kullanılan en yaygın metin tabanlı dil.

İş Sağlığı Ve Güvenliğinde İşaretleme

Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el–kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat veren işaretleri,

Yasak İşareti: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranışı yasaklayan işareti,

 Uyarı İşareti: Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan işareti,

Emredici İşaret: Uyulması zorunlu bir davranışı belirleyen işareti,

Acil çıkış ve ilk Yardım İşaretleri: Acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren işaretleri,

Bilgilendirme İşareti: Yukarıda (b) den (e) ye kadar belirtilenler dışında bilgi veren diğer işaretleri,

İşaret levhası: Geometrik şekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluşturulan ve gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hâle getirilmiş özel bilgi ileten levhayı,

Ek bilgi levhası: Bir işaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhayı,

 Güvenlik rengi: Özel bir güvenlik anlamı verilen rengi,

Sembol veya piktogram: Bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde kullanılan ve özel bir durumu veya özel bir davranışı tanımlayan şekli, I

Işıklı İşaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmış, içeriden veya arkadan aydınlatılarak ışıklı bir yüzey görünümü verilmiş işaret düzeneğini,

 Sesli sinyal: İnsan sesi ya da yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmış bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmış ses.

Sözlü iletişim: İnsan sesi veya yapay insan sesi ile iletilen, önceden anlamı belirlenmiş sözlü mesajı,

 El işareti: Çalışanlar için tehlikeli olabilecek manevra yapan operatörü yönlendirmek için, ellerin ve/veya kolların önceden anlamları belirlenmiş hareket ve pozisyonlarını,

Operatör: İşareti izleyerek araç ve gereci kullanan kişiyi, İşaretçi: İşareti veren kişiyi,

ifade eder.

İşaret Çeşitleri

Sabit ve kalıcı işaretler

Sabit ve kalıcı işaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu işler ile acil kaçış yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve tanınması için kullanılır.

Geçici işaretler

Gerekli hâllerde şekilde işaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılma imkânı da dikkate alınarak; tehlike sinyali vermek, insanların belli birtakım hareketleri yapması ve acil tahliyesi için ışıklı işaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletişim kullanılır.

Tablo: Renklerin İşaretlemede Kullanımı

***Bir firmanın ürünlerinin tercih sebeplerinin başında profesyonel olarak yapılan etiketleme sistemi gelmektedir. Bu şekilde tüketicinin tüketim amacına en uygun ürünü bulabilmesi sağlanmaktadır ki etiketlemenin en önemli avantajının da bu olduğu söylenebilir.

•Etiketler, ihtiyaç duyulan alan çeşitliliği sebebiyle çok farklılık gösterirler. Genel bir sınıflandırma yapılırsa, termal ve termal transfer etiketler olmak üzere ikiye ayrılabilir.

•Ribon, termal transfer baskı yönteminde kullanılan, rulo hâlindeki şerit filmlerdir. Bir yüzeyinde belirli ısıda eriyen mürekkep (model ve özelliğine bağlı oranda reçine ve balmumu) bulunur, diğer yüzeyinde ise koruyucu ve taşıyıcı katman vardır.

•Radyo Frekanslı Tanıma (Radio Frequency Identification-RFID) teknolojisi, canlı ve cansız her türlü nesnenin dokunmadan belirli bir mesafeden tanınmasında ve izlenmesinde kullanılır. RFID etiket, tanınmak istenen nesnelerin (ürün, paket, taşıt, insan, hayvan, ... vb) üzerine veya içine doğrudan yerleştirilir.

•Özel bir davranış yapılmasını gerektiren, ışıklandırılmış yüzey yada işaret levhası üzerinde kullanılan şekillere sembol ya da piktogram (yazısı olmayan resim) denir. Başka bir ifadeyle, herhangi bir nesne, mekan, kavram, işaret ve işleyişin resmedilerek sembol haline getirilmesine piktogram denir.

•İşaretlerin en temel özelliği, evrensel nitelikler taşımasıdır. Yaş ve kültür grupları her ne olursa olsun, bu işaretleri rahatlıkla anlamalıdır. Ne olursa olsun tabular kullanılmaz. Yalın hâlde olan grafiksel çizimler ya da semboller, olmazsa olmazdır. Uluslararası anlamlar taşıması için, her ülkede aynı renkte ve şekilde olması gereklidir.