KURTARMA ARAÇLARI

Arama; afetler ve acil durumlarda afetzede veya kazazedenin yerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalar olarak tanımlanır.

Kurtarma ise; afet ve acil durumlarda yaralı olan ya da hayati tehlikesi bulunan, kendi imkânları ile kurtulamayan afetzede veya kazazedenin bulunduğu yerden güvenli bir noktaya alınması işlemidir. Tanımlardan da görüleceği üzere bir canlıyı kurtarabilmek için öncelikle yerinin tespit edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla arama olmaksızın kurtarma konusundan söz etmek her zaman mümkün olmaz.

 Kurtarma araçları; bulunduğu durumdan kendisi kurtulamayan canlıları kurtarmak amacıyla tasarlanmış, uzman arama kurtarma personeli ile arama- kurtarma amacına yönelik malzemeleri olay yerine sevk etmeye yarayan araçlardır. olay yerinde zaman kaybını engellemek ve mümkün oldukça çeşitli malzemeyi ve uzman personeli, emniyetli bir biçimde olay yerine sevk etmek için kurtarma araçları tasarlanır ve imal edilir.

Kurtarma operasyonlarında yer, zaman, yol durumu ve iklim şartları gibi koşullar önceden belirlenememekte ve aniden ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle kurtarma araçlarının, ağır yol ve iklim şartlarına dayanıklı ve genellikle 4x4 çekiş sistemine sahip araçlardan oluşturulması gerekir.

Kurtarma araçları; Karayolları Trafik Yönetmeliği’ne göre geçiş üstünlüğüne haiz araçlardır.

Kurtarma araçları tasarlanma aşamasında iken, araca ihtiyaç duyan kuruluş; aracın ne amaçla ve ne büyüklükte yapılacağını, kaç personeli taşıyacağını, üzerine yerleştirilecek malzemelerin çeşit ve miktarını, haberleşme kabiliyetinin ne olacağını kararlaştırarak imalat aşamasına geçilmesini sağlar.

Branşlara Göre Kurtarma Araçları

Kurtarma dalında ülkemizde görev yapan arama kurtarma personelinin temel uzmanlığı kentsel arama kurtarmadır. Kentsel arama kurtarmanın yanında tüm personelin en az ikinci bir dalda uzmanlaşması gerekmektedir. Tahmin edileceği üzere tüm kurtarma operasyonları kent merkezinde yapılmamaktadır. Kurtarma araçlarının hangi kurtarma türünde görevlendirileceği araç yapısını belirleyen temel etkendir. Kurtarma araç türleri;

• Kentsel arama kurtarma aracı,  

• Doğada arama kurtarma aracı, 

• Su altı ve su üstü arama kurtarma aracı,  

• KBRN (kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer) müdahale aracı,  

• KBRN dekontaminasyon aracı, 

•Cihazlı arama aracı ,

• Köpekli arama aracı, 

• Kaza kırım aracı, şeklinde sıralanabilmektedir.

•Doğada arama kurtarma aracı gereksinimi var ise 4x4 bir araç seçilerek işe başlanabilir. Kasa dizaynında ise ipler, emniyet kemerleri, sırt çantaları, kamp malzemeleri ile karabin, 8 demiri, cumar, liberatör vb. dağcılık malzemelerinin yerleştirilebileceği özel bölmeler yapılmalıdır. Malzemeler araç sarsıldığında dağılmayacak biçimde sabitlenmelidir.Önce ihtiyaç duyulan malzemeler belirlenmeli, sonrasında dizayn edilmelidir.

Kasa Dizaynında Dikkat Edilmesi Gerekenler Kurtarma aracının tipi, kullanım amacı ve yerleştirilecek arama kurtarma malzemeleri belirlendikten sonra karoser içi yerleştirmede bazı noktalara dikkat edilmelidir: 

• Toplam yük, aracın sağ ve sol taraflarına eşit dağıtılmalı.   

• Ağır malzemeler, araç arka aksından sonra olmamalı.  

• Ağır malzemeler alt, hafif malzemeler üst raflara yerleştirilmeli.         

• Kurtarma aracına yerleştirilen tüm malzemeler gerektiğinde kolayca sökülerek araçtan indirilebilmeli.

• Malzemeler mümkün olduğunca kızaklı (raylı) sistemlere konulmalı ve bu sayede hızlıca alınıp yerleştirilebilmeli.

• Bölme kapakları mümkün olduğunca dar alanda açılabilecek tipte seçilmeli, menteşeli kapaklar kullanılmamalı.

• Yangın söndürme tüpleri kolay ulaşılabilir kısımlara konulmalı.

• Aydınlatma amaçlı teleskopik sehpa yerleştirilmeli.

• Kurtarma aracı eğimli yollarda hatta kimi zaman yol olmayan arazilerde kullanılabileceğinden, tüm malzemeler sallantıya karşı sabitlenmeli.

• Aracın uzak bir noktada bırakılabileceği unutulmamalı ve bu sebeple karoser kapaklarına mutlaka kilit sistemi yapılmalı.

•Kurtarma aracı kasasındaki hareketli parçalar (kapak, ray, panjur, kızak vb.) yağmur, kar çamur vb. dış etkenlerden etkilenmeyecek tipte seçilmelidir

Şişme bot, kano, kar motoru, hovercraft, jet ski, snowtruck, helikopter vb. gibi sayamayacağımız birçok araç, zaman zaman kurtarma amaçlı kullanılabilir. Ancak tek başına kurtarma aracı statüsüne konulamaz. Bu tip araçlardan ancak yardımcı kurtarma araçları olarak söz etmek mümkündür.   4 tip kurtarma aracı üzerinde durarak devam etmekte fayda vardır.        Bu araçlar arama kurtarma alanında genel kabul görmüş olan kentsel arama kurtarma aracı diyebileceğimiz araçlardır.

Bunlar; • Hafif sınıf kurtarma araçları, 

• Orta sınıf kurtarma araçları, 

• Ağır sınıf kurtarma araçları,

• Özel amaçlı kurtarma araçlarıdır.

Arama kurtarma araçlarının imalatına ilişkin en kapsamlı standart Amerika Birleşik Devletleri’ne aittir. NFPA 1901 standardı; afet ve acil durumlarda personel ve ekipman taşıyan, yangın söndürme hizmetlerinde kullanılan tüm araçları kapsayan bir standarttır. Bu standart aynı zamanda hazmat (tehlikeli madde- ülkemizdeki karşılığı KBRN) araçlarını, mobil köpük aparatlarını, havadan yangın söndürmeye

HAFİF SINIF KURTARMA ARAÇLARI

Üzerine yerleştirilen arama kurtarma amaçlı malzeme ağırlığı 1500 kilogramı geçmeyen, en fazla 5 personel taşıyabilen (sürücü dâhil) kurtarma araçlarına hafif sınıf kurtarma aracı denir. Hafif sınıf kurtarma araçları; genellikle 4 tekerlekli, 4x4 araçlardan imal edilmektedir. Avantajları:

• Küçük ve hızlı araçlardır. 

• Maliyetleri orta ve ağır sınıf kurtarma araçlarına göre düşüktür. 

• Şehir içi trafiğinde daha kullanılabilirdir. 

• Arazi operasyonlarında daha etkilidir. 

• Dar alanlarda ( depremden zarar görmüş sokaklar vb.) kullanım kolaylığı sağlar.

Dezavantajları:

• Sınırlı sayıda ekipman ve personel taşıyabilirler.

• Yerleştirilen malzemelerin ( jeneratör vb.) kapasiteleri küçüktür.

Hafif sınıf kurtarma araçlarında bulunan bu temel malzemeler; dağcılık, su altı ve su üstü arama kurtarma, çığ, KBRN gibi branş gerektiren operasyonlarda ise yetersiz kalmaktadır.

ORTA SINIF KURTARMA ARAÇLARI

Üzerine yerleştirilen arama kurtarma amaçlı malzeme ağırlığı 1500 kg ile 4000 kg arası olan, 5 ve daha fazla personel taşıyabilen kurtarma araçlarına orta sınıf kurtarma aracı denir. Orta sınıf kurtarma araçları genellikle 6 veya daha fazla tekerlekli, 4x4 araçlardan imal edilmektedir.

Avantajları:

• Küçük sınıfa göre daha fazla personel ve malzeme taşıyabilirler.   

• Maliyetleri ağır sınıf kurtarma araçlarına göre düşüktür.  

• Bir ekibin tüm malzeme ihtiyacını karşılayabilir.   

• Kentsel arama kurtarma malzemelerinden farklı olarak branş malzemeleri de ilave edilebilir.   

• Malzemelerin yedekli olarak yerleştirilmesine imkân verir.

Dezavantajları: 

• Hafif sınıf kurtarma araçlarına göre daha maliyetlidir. 

• Hafif sınıf kurtarma araçlarına göre manevra kabiliyeti düşüktür. 

• Arazi operasyonlarında hafif sınıf kadar kullanışlı değildir.

Orta sınıf kurtarma araçları bir kentsel arama kurtarma ekibinin tüm malzeme ihtiyacını karşılayabilir.

                Üzerine yerleştirilen arama kurtarma amaçlı malzeme ağırlığı 1500 kg ile 4000 kg arası olan, 5 ve daha fazla personel taşıyabilen kurtarma araçlarına orta sınıf kurtarma aracı denir.

Orta sınıf araçlarda ağırlık taşıma kapasitesi hafif sınıf araca oranla fazla olsa da ağır sınıf araç kadar fazla hacme sahip değillerdir. Bu sebeple esas olan; ihtiyaçları belirleyerek mümkün olduğunca fazla malzeme yerleştirebilmek; ancak bunların alınarak kullanılmasını ve araç içerisinde düzenli durabilecekleri sistemleri de entegre edebilmektir.  Kentsel arama ve kurtarma operasyonlarında bir ekip ile beraber orta sınıf kurtarma aracı görevlendirildiğinde görev yerine giden ekibin ilave malzeme istemesi sık karşılaşılabilecek bir durum değildir. Ülkemizin özellikle Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz bölgelerinin yüksek yerleşim noktalarına ( dağ köyleri ve yayla gibi) operasyonel anlamda görevlendirilebilecek en kapsamlı araçlar orta sınıf kurtarma araçlarıdır.

AĞIR SINIF KURTARMA ARAÇLARI

Üzerine yerleştirilen arama kurtarma amaçlı malzeme ağırlığı 4000 kg ‘dan fazla olan, 5 ve daha fazla personel taşıyabilen kurtarma araçlarına ağır sınıf kurtarma aracı denir. Ağır sınıf kurtarma araçları genellikle 6 veya daha fazla tekerlekli kamyon olarak tabir edilebilecek araçlardan imal edilmektedir.

Avantajları:

• En fazla personel ve malzeme taşıyan araçlardır. 

• Yaklaşık üç ekibin tüm malzeme ihtiyacını aynı anda karşılayabilir. 

• Kentsel arama kurtarma malzemelerinden farklı olarak branş malzemeleri de ilave edilebilir. 

• Malzemelerin yedekli olarak yerleştirilmesine imkân verir.

• Hacimsel olarak dizaynı en kolay araçlardır. 

• Nadiren kullanılabilecek malzemeler de yerleştirilebilir.

Dezavantajları:

• En maliyetli kurtarma araçlarıdır.

• Manevra kabiliyeti düşüktür. 

• Arazi operasyonlarında kullanışlı değildir.

• Yerden yüksek olduklarından malzeme alma ve yerleştirme işlemi diğer sınıf araçlara göre daha zordur.

Üzerine yerleştirilen arama kurtarma amçlı malzeme ağırlığı 4000 kg’dan fazla olan, 5 ve daha fazla personel taşıyabilen kurtarma araçlarına ağır sınıf kurtarma aracı denir.

Kurtarma Araçları ve Sınıflandırılması

Malzemelere ilişkin yaklaşık ağırlıklar tabloda ortalama olarak verilmiş olup marka ve model farklılıklarından ya da yakıt depo kapasitelerinden dolayı ortalama % 10’luk sapma olabilmektedir.

Ağır sınıf kurtarma aracı ile gidilen operasyonlarda görevli ekip neredeyse lazım olabilecek tüm malzemeleri yanında götürmüş olur ve genellikle görev bitimine kadar malzeme gereksinimi olmaz. Ağır sınıf kurtarma araçları arazi görevlerine uygun değildir. Özellikle heyelan ve seller sonrası kısmen çökmüş yollar veya aşırı çamur bulunması durumunda bu araçlar ilerleyemez ve üzerindeki malzeme küçük arazili araçlara aktarılarak çalışma sağlanır. Deprem görevleri de düşünülecek olursa yine benzer durum geçerlidir. Depremlerin hemen sonrasında yıkılan binaların yolları kapatması veya daraltması, ağır sınıf kurtarma araçlarının intikali konusunda sorun olmaktadır.

Sayılan olumsuz durumlara rağmen bu araçlar, üzerine yerleştirilebilen malzemelerin çeşitliliği dolayısıyla göreve giden ekibe güven veren araçlardır.

ÖZEL AMAÇLI KURTARMA ARAÇLARI

İçerisinde kentsel arama kurtarmaya yönelik temel malzemeleri barındırmayan, yalnızca belirli bir amaç doğrultusunda tasarlanmış olup bu amaç doğrultusunda arama kurtarma faaliyetine katılan araçlardır. Yangın söndürme araçları ve ambulanslar bu araçlara verilebilecek en iyi örneklerdir. Yukarıda anlatılan konular hatırlanacak olursa; branş araçları olarak ifade edilen araçlar da bulunmaktaydı. Branş araçları da özel amaçlı kurtarma araçlarıdır. Branş araçlarından bazıları;

• Yangın söndürme araçları,

• Merdivenli tahliye araçları,

• Ambulanslar,

• KBRN ölçüm araçları,   

• KBRN Dekontaminasyon araçları, 

• Doğada arama kurtarma araçları    ,

• Köpekli arama tim araçları,

• Cihazlı arama tim araçlarıdır.

Yukarıda listelenen araçların yanında,. Yardımcı araçlar, gereksinimlere göre tüm branşlarda, tüm afet türlerinde kullanılabilmektedir. Bu yardımcı araçları şöyle sıralayabiliriz:

• Tüm vinç ve çekiciler

• Kepçe, kazıcı, yükleyici vb. tüm iş makineleri 

• Bot, kano vb. araçlar

• Kar üstü paletli araçlar (kar motoru, snowtruck vb.)

• Helikopterler

• Vidanjör

Özet

•Arama kurtarma faaliyetlerinde kullanılmak üzere tasarlanarak üretillerek üzerine arama kurtarma malzemeleri yerleştirimiş olan, personel ve malzemeyi olay yerine ulaştıran araçlara kurtarma araçları denir.

•Hafif, orta ,ağır ve özel amaçlı olmak üzere dört kısıma ayrılabilir.

•Araçların öncelikle arama kurtarmada hangi amaç için kullanılacağı belirlenir. Sonrasında gerekli olabilecek malzemeler belirlenerek yaklaşık ağırlık tespit edilir. Gerekli hacim ve taşıma kapasitesine göre araç tipi-modeli belirlenerek imalat aşamasına geçilir.

•Kurtarma amaçlarının tasarlanması ve üretilmesinde temel hedef olay ihbarı alındığında zaman kaybetmeksizin kurtarma personeli ve malzemesini olay yerine sevk etmektir.