ÜNİTE 1 – SAĞLIK HUKUKUNDA TANIM VE TEMEL KAVRAMLAR
Sağlık hukuku, hukuk bilimi içerisinde disiplinler arası bir hukuk dalı olma özelliği göstermektedir. Bu hukuk dalı; anayasa hukuku, ceza hukuku, idare hukuku ve medeni hukuk dallarını ilgilendiren bir hukuk dalıdır. Yazılı hukuk kuralları, "mevzuat" olarak tanımlanır. Sağlık alanının yazılı hukuk kuralları olarak tanımlanabilecek olan sağlık mevzuatı; kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler ile diğer idari metinlerden oluşur. Sağlık mevzuatı, sadece sağlık hizmeti veren kişi, kurum ve kuruluşları değil; sağlık hizmeti alan kişileri de ilgilendirmektedir.
SAĞLIK HUKUKUNDA TANIM VE TEMEL KAVRAMLAR
Sağlık hukuku kavramının tanımını yapmadan önce bu kavramı oluşturan kavramları açıklamak yerinde olacaktır. Sağlık sözcüğü sözlükte “ vücudun hasta olmaması durumu, vücut esenliği, esenlik, sıhhat” olarak tanımlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütünün tanımına göre sağlık; yalnızca hasta ya da sakat olmamak değil; bedensel, ruhsal ve toplumsal bakımdan iyi olma hâlidir.
Sağlık kavramını nötral sağlık, pozitif sağlık ve negatif sağlık olarak üçe ayırarak tanımlayanlar da bulunmaktadır. Buna göre;
Nötral sağlık; herhangi bir hastalık veya rahatsızlık durumunun olmadığı, dengeli bir sağlık durumunu ifade etmektedir.
Pozitif sağlık ise; kişinin bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik içinde bulunması, sağlığın üç boyutunun dengeli bir biçimde en üst düzeyde gerçekleşmesidir.
Negatif sağlık da; hastalık, rahatsızlık, yaralanma, sakatlık ya da engellilik gibi durumların yalnız başına ya da değişik kombinasyonlarla, kısa veya uzun dönemlerde yaşanmasıdır.
Sağlık hukuku; hastalıkların insan ve toplum hayatında ortaya çıkardığı hukuksal sorunları inceleyen, bu sorunları önlemeye ve çözüm bulmaya çalışan bir hukuk alanıdır.
Sağlık Hukukunun Kaynakları
Kaynak sözcüğü, hukukta çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır. Bunlar; bilgi kaynağı, organik kaynak, sosyolojik kaynak ve şekli ya da biçimsel kaynak deyimleridir.
Hukukun kaynakları asli kaynaklar ve yardımcı kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Asli kaynaklar hukukun uygulanmasında doğrudan ve başvurulan kaynaklardır. Devletin yetkili organları tarafından çıkarılan ve yürürlükte bulunan hukuk kurallarının bütününe hukuk dilinde “pozitif hukuk” adı verilmektedir.
Pozitif hukuk; anayasa, kanun, uluslararası antlaşma, tüzükler ve yönetmeliklerden oluşur. Bu kaynaklar, hukuk düzeninde yan yana veya rastgele bir şekilde bulunmazlar. Yazılı kaynaklar arasında bir hiyerarşi, yani astlık- üstlük ilişkisi mevcuttur. Anayasa bu hiyerarşik düzen içinde en üst katmanda bulunur. Anayasadan sonra sırasıyla kanun (yasa), kanun gücünde olan diğer kaynaklar (kanun hükmünde kararname ve uluslararası antlaşma), tüzükler ve yönetmelikler yer alır.
Yazılı hukuk kuralları, "mevzuat" olarak tanımlanır. Sağlık alanının yazılı hukuk kuralları olarak tanımlanabilecek olan sağlık mevzuatı; kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler ile diğer idari metinlerden oluşur.
Sağlık Hukukunun Kaynakları
•Anayasa
•Milletler Arası Antlaşmalar
•Kanunlar
•Tüzükler
•Yönetmelikler
Sağlık hukukunda sıkça kullanılan kavramların tanımlamaları:
Tıp
Sağlık bilimlerinin bir dalı olarak tıp; insan sağlığının sürdürülmesi ya da bozulan sağlığın yeniden düzeltilmesi için uğraşan, hastalıklara tanı koyma, hastalıkları tedavi etme ile hastalık ve yaralanmalardan korumaya yönelik çalışmalarda bulunan birçok alt bilim dalından oluşan bilimsel disiplinlerin genel adı şeklinde tanımlanabilir.
Hasta
Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 4. Maddesi’nin b bendine göre, “sağlık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı bulunan kimse” hasta olarak tanımlanmıştır.
Hastalık
“Organizmada birtakım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla sağlığın bozulması durumu, rahatsızlık, ruh sağlığının bozulması durumu” hastalık olarak ifade edildiği gibi, “vücut veya zihinde meydana gelen, rahatsızlık, dert ve görev bozukluğuna sebep olan belirli bir anormal duruma” da hastalık denilmektedir.
Tedavi
Hastalık sayılan bozuklukları gidermek veya azaltmak için yapılan tıbbi, cerrahi ve psikolojik ameliyelerden ibarettir . Tedavi sözcüğünün en bilinen tanımı; “İlaç vb. ile hastalığı iyi etme, iyileştirme” dir.
Sağlık Bakanlığı
Ülkenin sağlık sorunlarıyla uğraşmak, kanunlarla verilen görevleri yerine getirmek ve halka bu konularda gerekli hizmeti sağlamak amacıyla kurulan bakanlıktır.
Sağlık (Meslek Mensupları ) Personeli Doktor
Latince öğretmen kelimesinden gelen doktor kelimesi, akademik unvan olarak doktora sahibi kişiye verilen addır. Ama günümüzde daha çok tıp doktoru anlamında kullanılmaktadır. Hekim kelimesi, Arapça “Ha-ke-me” sözcüğünden türetilmiş olup, kök anlamı akıllı ve becerikli demektir.
Diş hekimi
Diş hekimi; insan sağlığı ile ilgili olarak dişlerin, diş etlerinin, ağız boşluğu, çene ve komşu dokularının sağlığının korunması, diş ve çene düzensizliklerinin teşhis, tedavi ve rehabilite edilmesiyle ilgili her türlü mesleki faaliyeti icra etmeye yetkili kişidir.
Ebe Gebelik döneminde gebeliğin teşhisi ve gözetimi ile normal doğum yaptırmakla görevli kişilerin oluşturduğu bir meslektir.
Hemşire TDK'ya göre; “Mesleki eğitim almış, hekimle iş birliği yaparak hastaya bakan sağlık çalışanına” verilen isimdir.
Hastabakıcı
Hekimin tedavi ile ilgili buyruklarını yerine getirip hastaya bakan, hemşirelere yardım eden kişidir.
Optisyen
Göz doktoru tarafından refraksiyon (kırma) kusuru tespit edilen hastaların reçetelerini inceleyen, hastanın yüz hatlarına uygun çerçeve modelini seçmesine yardımcı olan ve kullanması gerekli olan optik camların seçilen çerçeveye montajını sağlayan sağlık personelidir.
Eczacı
Eczacılık; hastalıkların teşhis ve tedavisi ile hastalıklardan korunmada kullanılan tabii ve sentetik kaynaklı ilaç ham maddelerinden değişik farmasötik tipte ilaçların hazırlanması ve hastaya sunulması, ilacın analizlerinin yapılması... hastaların bilgilendirilmesi ve çıkan sorunların bildiriminin yapılmasına ilişkin faaliyetleri yürüten sağlık hizmetidir.
Fizyoterapist; yaralanma, hastalık, doğuştan gelen özür, hareket sistemi bozuklukları veya diğer durumlardan kaynaklanan ağrı ve fonksiyon bozukluklarında kişilerin fonksiyonel limitasyonlarını, ağrıyı, özrü ve yeteneklerini özel ölçme, değerlendirme ve inceleme yöntemleri... mesleki otonomiye sahip olan bir sağlık personelidir.
Fizyoterapist yardımcısı
Fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı veya fizyoterapist gözetiminde fizik tedavi ve temel tıbbi egzersizlerinin uygulanmasında yardımcı olan sağlık personelidir.
Odyolog
İşitme ve denge ile ilgili hastalıkların tanısında uzman hekiminin yönlendirmesiyle tanısal testlerin gerçekleştirilmesi ve rehabilitasyonu ile işitme rehabilitasyonu için kullanılacak cihazların belirlenmesi, seçimi ve programlanmasını yapan sağlık personelidir.
Odyometri teknikeri
Saf ses ve konuşma odyometrisi; immitansmetri testlerini yapan, işitme kaybı, çeşidi, seviyesi ve hastanın kooperasyonu ile ilgili bilgileri test formuna kayıt eden sağlık personelidir.
Diyetisyen
Yaş, cinsiyet ve fiziksel uğraşı gruplarına göre, sağlıklı bireyler için enerji ve besin öğeleri gereksinmeleri ile sağlıklı beslenme programlarını belirler.
Dil ve konuşma terapisti
İletişim, dil, konuşma, ses ve yutma sağlığı alanında önleyici programlarda görev alan, toplumda ve bireylerde ses, konuşma ve dil bozukluklarına neden olabilecek risk faktörlerine yönelik farkındalık geliştirilmesi için çalışma yapan sağlık personelidir.
Podolog
Ayak sağlığı ve korunmasına yönelik farkındalık geliştirilmesi çalışmalarında görev alan ve sağlıklı bireylerde medikal ayak bakımı yapar ve bu konuda eğitim veren sağlık personelidir.
Sağlık fizikçisi
Radyoterapi uygulamalarında, radyasyon onkolojisi uzmanının tedavi önerileri doğrultusunda uygun olan iyonlaştırıcı radyasyon kaynak ve cihazlarını seçer; tedavi planlamalarını ve doz hesaplamalarını yapar, tedavi uygulanmasında hazır bulunan sağlık personelidir.
Radyoterapi teknikeri
Sorumluluğu altındaki cihazları kullanıma hazır hâle getiren, arızaları en kısa sürede sorumlu kişiye bildiren sağlık personelidir.
Anestezi teknisyeni/teknikeri
Anestezide kullanılacak tüm cihaz ve ekipmanı kontrol eder ve anestezi uygulamasına hazırlayan, merkezi gaz kaynaklarının bağlantılarının doğru olup olmadığını, oksijen, azot protoksit, tüplerinin doluluğunu ve bağlantılarını kontrol eden sağlık personelidir.
Tıbbi laboratuvar teknisyeni
Laboratuvarına numune kabul birimlerinde numuneyi kabul eder. Numunelerin analizi için ön hazırlığını yapan, laboratuvarı başvuran kişilerden usulüne uygun olarak klinik örnekleri alan sağlık personelidir.
Tıbbi görüntüleme teknisyeni/teknikeri
Hasta ve çalışana yönelik radyasyon güvenlik önlemlerini uygulayan, tıbbi görüntüleme cihazını ve ortamı radyografik incelemeye hazır hâle getiren sağlık personelidir.
Ağız ve diş sağlığı teknikeri
Diş ünitelerini muayene ve diğer işlemlere hazır hâle getirir; kullanılan malzemelerin ön yıkamasını, yüzey dezenfeksiyonunu ve sterilizasyonunu yapan sağlık personelidir.
Diş protez teknikeri
Laboratuvardaki cihazların ve araçlarının kullanım öncesi kontrollerini yapıp düzenli aralıklar ile kalibrasyonlarını yaptıran ve diş hekimince alınan ölçüye göre hastaya özel modelini hazırlayan sağlık personelidir.
Tıbbi protez ve ortez teknisyeni/teknikeri
Tıbbi protez ve ortezin imalatında ve hastadan ölçü alımında görev alır, alçı modeli hazırlar, protezi ve ortezi imal eder, provasında görev alır.
Ameliyathane teknikeri Ameliyat odasını malzeme ve teçhizat yönünden cerrahi işlemlerin yapılmasına hazır hâle getiren, ameliyat masasını her ameliyattan önce kontrol eden, ameliyata hazır hâle getiren ve gerekli destek parçalarını hazırlayan sağlık personelidir.
Adli tıp teknikeri
Otopsi yapılmak üzere gönderilen cesedi, belgelerin uygunluğunu denetleyerek morga kabulünü yapar; kimlik bilgilerini etiketler.
Diyaliz teknikeri
Diyaliz tedavisine ilişkin tıbbi bakımı sorumlu hekimin direktiflerine göre yaparak, diyaliz hastalarını diyaliz uygulamaları hakkında bilgilendiren sağlık personelidir.
Perfüzyonist
Kalp-akciğer makinesini, ekstrakorporeal membran oksijenasyon ve ventriküler destek cihazlarını yöneten ve ameliyat öncesi perfüzyonla ilgili hazırlığı yapan sağlık personelidir.
Eczane Teknikeri
Eczacının gözetimi, sorumluluğu ve denetiminde eczanede sunulan reçeteli ve reçetesiz ilaç, tıbbi ürün, kozmetik müstahzar, tıbbi malzeme ve sağlıkla ilgili diğer ürünlerin temininde, saklanmasında ve sunulmasında görev alan personeldir.
İş ve Uğraşı Terapisti (Ergoterapist)
Bireyin ev, iş ve okul ortamlarında fonksiyonel potansiyelini değerlendirerek performansını en üst düzeye çıkarmak ve çevreye uyumunu sağlamak için önerilerde bulunan personeldir.
Elektronörofizyoloji Teknikeri
Hekimin talimatı doğrultusunda, elektroensefalografi (EEG), elektronöromiyografi (ENMG), polisomnografi (PSG), pozitif hava yolu basıncı (PAP) titrasyonu, uyarılmış potansiyel çalışmaları gibi elektronörofizyolojik uygulamaları yapan personeldir.
Mamografi teknikeri
Mamografi ünitesini çekime hazır hâle getirir.
Acil Tıp Teknikeri
İntravenöz ve intraossöz girişim ile hastaneye ulaşıncaya kadar Bakanlıkça belirlenen acil ilaçları ve sıvıları kullanan, temel ve ileri hava yolu uygulamaları, endotrakeal entübasyon uygulaması, gerekli hâllerde krikotirotomi ve oksijen uygulaması yapan sağlık personelidir.
Psikolog
Psikoloji lisans eğitimi üzerine ilgili mevzuatına göre Bakanlıkça uygun görülen psikolojinin tıbbi uygulamalarıyla ilgili sertifikalı eğitim almış ve/veya yeterliliğini belgelemiş psikologlar, klinik psikoloğun sorumluğunda test teknik ve yöntemlerini uygular ve raporlar, hasta görüşmesi yapar.
İlaç
Dünya Sağlık Örgütü ilacı; “ fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak tanımlamaktadır. İlaçla ilgili mevzuatta yapılan tanımlar aşağıdaki gibidir:
İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu’nun 1. maddesinin 1. fıkrası ilacı, “Kodekste muharrer şekil ve formül haricinde ve fenni kaidelere muvafık muayyen ve sabit bir şekilde yapılacak amilinin ismiyle veya hususi bir nam altında ticarete çıkarılan tababette müstamel her nevi basit ve mürekkep devai tertiplere ispençiyari ve tıbbi müstahzarlar ismi verilir.” olarak tanımlamaktadır.
Tıbbi Müdahale
Fiziksel yada psikolojik bozuklukları teşhis etmek, iyileştirmek amacıyla insan vücuduna yapılan tüm müdahalelere “tıbbi müdahale” denir. Tıbbi müdahale türlerinden olan acil tıbbi müdahale; hastanın ivedi şekilde tıbbi müdahaleye gereksinim duyduğu ve acilen tıbbi müdahale bulunmadığı takdirde ölüm, bedenî ya da ruhsal bakımdan geçici ya da kalıcı zararlar ile karşılaşma ihtimalinin söz konusu olduğu durumlarda yapılan müdahale türüdür.
Ameliyat
Herhangi bir bozukluğu veya hastalığı tedavi için genel veya lokal anestezi altında yapılan cerrahi müdahaledir.
Komplikasyon
Fransızca “complication” kelimesinin sözlük anlamı, “karmaşıklık”tır. Tıp biliminin tam olarak bilinmesi mümkün olamayan yapısı içinde kusur bulunmaksızın oluşan, istenmeyen zararlı sonuçlar, “komplikasyon” olarak isimlendirilmektedir. Komplikasyon, hastanın ya da doktorun elinde olmadan gelişen, istenmeyen gelişmeler olarak kabul edilir.
Malpraktis
Malpraktis; “kötü, hatalı uygulama” anlamındadır. “Tıbbi malpraktis” ise “tıp mesleği mensuplarının mesleki uygulamalarındaki hatalı, kusurlu hareketleri sonucu ortaya çıkan bir durumu” anlatır.
Bir hatalı tıbbi girişimin varlığından söz edebilmek için şu unsurların varlığından sözedilir,
- Meslek ve sanatta acemilik
- Hastaya kasıtlı olarak zarar vermek
- Hasta-hekim sözleşmesine aykırı hareket etmek
- Yanlış, tehlikeli muayene sonucu hastanın zarar görmesi
- Tıbbi aletlerin tehlikeli kullanılmasından dolayı hastaya zarar vermek
Hastane Enfeksiyonu
Hem bir hastalığın tedavisi sırasında meydana gelen ve o hastalığın peşine eklenen bir başka hastalıktır hem de başlı başına ölümcül olabilecek bir bağımsız bir hastalıktır.
Ceza
Ceza hukuku alanında yaptırım kavramı ceza olarak adlandırılır. Suç denilen hukuka aykırılıklar için öngörülmüş yaptırımlardır. Hukuka aykırı bazı eylemler ceza kanununda suç olarak düzenlenmişlerdir.
Sorumluluk
Sorumluluk; kişinin kendi davranışlarının veya yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanabilir. Doktorlar ve sağlık personelinin tümü verdikleri hizmetlerde ceza hukuku yönünden bir kusurları olduğunda cezai sorumluluk doğmaktadır. Sağlık çalışanlarının hukuka aykırı fiilleri nedeniyle zarar verdikleri kimselerin zararların tazmin edilmesini sağlayan sorumluluk ise hukuki sorumluluk olarak ortaya çıkmaktadır.
Hukuki sorumluluğun bulunması hâlinde hukuka aykırı fiilin ortaya çıkardığı zarar ve ziyanın ödenmesi anlamına gelen tazminat iki şekilde ortaya çıkar: Maddi ve manevi tazminat.
Maddi zarar, bir kimsenin malvarlığında rızası dışında meydana gelen azalmadır ve ekonomik bir değerlendirme gerektirmektedir.
Manevi zarar; hukuka aykırı bir fiil sonucunda kişinin çektiği elem, üzüntü ve bedeni acılar ve şahıs varlığında uğradığı kayıplar olarak ifade edilebilir.
